نورالژی تریژمینال
دکتر نوید ابوالاحرار
فلوشیپ فوق تخصصی درد
تعریف. نورالژی تریژمینال یک بیماری درد مزمن سر و صورت است که عصب سه قلو (انتقال دهنده حس از صورت به مغز) را درگیر میکند. در مبتلایان به این عارضه تحریک ملایم صورت مانند مسواک زدن دندانها یا آرایش کردن نیز میتواند موجب برانگیخته شدن درد شدید گردد. حملات درد در ابتدا کوتاه و ملایم است ولی میتواند پیشرفت کند و حملات بیشتر و طولانی تر درد فلج کننده را ایجاد کند. این بیماری در زنان شایعتر از مردان است و احتمال بروز آن در سن بالای ۵۰ سالگی بیشتر است.
علایم شکایت بیمار ممکن است به صورت یک یا چند مورد از این اشکال باشد:
· حملات گهگاهی درد سوزشی خفیف
· دوره های درد شدید تیرکشنده مانند شوک الکتریکی
· حملات درد خودبخود یا تحریک شده با لمس صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن
· دوره های درد آنی تا چندین ثانیه
· دوره های حملات متعدد به مدت چند روز تا چند ماه
· درد در نواحی تحت پوشش شاخه های عصب سه قلوی مغزی که به تمام نواحی صورت عصب میدهند
· دردی که در هر زمان تنها یک سمت صورت را درگیر میکند
· درد متمرکز بر یک نقطه یا یک ناحیه محدود
· افزایش دفعات و شدت درد با گذشت زمان
علل. در این بیماری که تیک دولورو (Tic Douloureux) نیز نامیده میشود، عملکرد عصب سه قلو مختل شده است. معمولا علت آن تماس یک رگ خونی نرمال و عصب در قاعده جمجمه است. این تماس موجب فشار بر عصب و کارکرد بد آن میشود. این بیماری در اثر افزایش سن یا بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا بیماریهای مشابه که باعث آسیب پوشش میلین عصب میشوند نیز ایجاد میشود. در موارد نادرتر ممکن است در اثر فشار یک توده تومورال ایجاد گردد. در برخی موارد نیز ممکن است علتی برای آن یافت نشود. برخی محرک های معمول آن عبارتند از: اصلاح صورت، خوردن و آشامیدن، مسواک زدن، لبخند زدن، تماس با باد ملایم، صحبت کردن و آرایش کردن.
تشخیص و آزمونهای تشخیصی. تشخیص نورالژی تریژمینال در درجه اول براساس توصیف شما از درد است:
· نوع درد. ناگهانی، کوتاه و مختصر و مانند شوک
· محل درد. نواحی از صورت که دردناک است نشانه درگیری شاخه عصبی است
· محرک ها. درد مشخصاً با تحریک ملایم گونه ها ایجاد میشود
آزمونهایی که برای اثبات تشخیص بکار میروند، عبارتند از:
· معاینه عصبی کامل
· ام آر آی مغزی برای رد کردن ام اس و تومورها
درمانها و داروها. آغاز درمان با داروها است، و بسیاری از بیماران به درمان اضافی نیاز نخواهند داشت. با اینحال با گذشت زمان برخی بیماران به درمان دارویی پاسخ مناسب نمیدهند یا دچار عوارض جانبی ناخوشایند میشوند. برای این بیماران درمانهای تخریبی یا جراحی درنظر گرفته میشود.
· داروها
رایج ترین داروهای خط اول درمان، داروهایی هستند که انتقال سیگنال های درد را در طول عصب کند یا متوقف میکنند.
· داروهای ضد تشنج. کاربامازپین بیشترین دارویی است که نسخه میشود و بیشترین اثربخشی را داشته است. سایر دارو های ضدتشنج که برای درمان استفاده میشوند عبارتند از: اوکسکاربازپین، لاموتریژین، فنی تویین و گاباپنتین. اگر اثربخشی این داروها به تدریج کاسته شود، دوز آنها افزایش می یابد یا با داروهای دیگر جایگزین میشوند. عوارض جانبی داروهای ضدتشنج عبارتند از: گیجی، منگی، دوبینی و تهوع.
· داروهای ضد اسپاسم. عوامل شل کننده عضلات مانند باکلوفن ممکن است به تنهایی یا همراه کاربامازپین یا فنی تویین تجویز شوند. عوارض جانبی عبارتند از: گیجی، سرگیجه و تهوع.
· جراحی
· هدف جراحی در نورالژی تریژمینال، رفع فشار رگ های خونی بر روی عصب یا تخریب عصب سه قلو است. تخریب عصبی موجب بیحسی موقت یا دایمی صورت میشود و با هریک از روش های جراحی درد ممکن است چند ماه تا چند سال بعد مجدداٌ بازگردد. روش های معمول جراحی عبارتند از:
·
· Gamma-knife Radiosurgery
· Microvascular Decompression
· Glycerol Injection
· Ballon Compression
· بلوک گانگلیون تریژمینال (Gasserian Ganglion Block): در این روش در اتاق عمل، ترکیبی از چند داروی ضدالتهابی تحت بیحسی موضعی در کنار گره یا گانگلیون عصب سه قلو تزریق میشود و پاسخ بیمار به این درمان در مدت چند روز آینده ارزیابی میشود. درصورتی که درد بیمار بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد و دوباره آغاز شود، این بار تخریب گانگلیون عصب سه قلو را باید درنظر داشت که مدت بیشتری و گاه برای همیشه درد بیمار را درمان میکند. این روش تخریب بطور مختصر در زیر توضیح داده شده است.
· Gasserian Ganglion RF Ablation:
این روش توسط پزشکان فوق تخصص درد با بیحسی موضعی و تنها از طریق قرار دادن یک سوزن در کنار هسته عصب سه قلو و القاء امواج رادیوفرکوئنسی انجام میشود، در کلینیک های درد به صورت Day-Care انجام پذیر است و بیمار چند ساعت پس از انجام آن ترخیص میگردد.